Aslında toplumun belirli bir kesiminde çok da dikkate alınmayan ‘utanç’ duygusu! Gerek empati, gerek davranış, gerek ar, gerek kendini bilmek gibi konularında bu ‘utanç’ duygusunu barındırması. Ne yazık ki ‘utanç’ olarak tanımladığımız o duygular çocuklar söz konusu olduğunda, yetişkinlere göre daha anlamlı hale geliyor.
Birçok çocuğun utanç duygusunu hissetmesi ve bu duygunun bazen kendi davranışından bazen de başkasının yaptığı davranıştan etkilenerek ortaya çıktığı görülmektedir. Türk Dik Kurumuna göre onursuz ve gülünç duruma düşmekten üzüntü duyulması, mahcup olmak ve ya korkmak anlamlarını taşımaktadır. Bazen fiziksel olarak da görülebilen bu duygu; kızarma, terleme, nefes alıp vermede değişme, kalp ritminde hızlanma gibi durumları da beraberinde getirebilir.
Çocuklar için utanma bebeklik döneminde aile tutum ve davranışlarına göre de şekillenebilir. Bebekler kendilerine bakım veren kişi tarafından hangi duruma nasıl tepki vereceğini, ses tonundan, yüz ifadelerinden, hareket ve dokunuşlarından yola çıkarak deneyimleyip öğrenir. Genellikle 1/3 yaş arası çocuklar bağımsızlık ve utanç duygusunu gelişmektedir. Özellikle bu dönemde çocuğa özerklik ihtiyacını karşılaması için sık sık deneyimleme fırsatı sunulmalıdır.
Çocukların deneyimleyerek öğrenmesine izin verilmediği takdirde, ailenin çocuğu kendinden ayrıştıramaması, aşırı koruyucu davranması, bir şeyleri kendisi yapabilme imkânına erişemediğinde çocuklar utanç duygusuna kapılmaktadır. Bu dönemde bu duygunun esiri olan çocuk ileri ki yaşamında tek başına karar alma ve becerilerinde akranlarına kıyasla daha az olduğu görülmektedir.
Özellikle öfke durumunda anne ve babalar çocuğa bunu hissettirdiğinde çocuk utanç yaşarken, pişmanlık duygusu nedeniyle bir şeylere adım atmakta kendine olan güvenini yitirir. Özgüveni zedelenirken, cesareti de kırılabilir. Öfkelenen aile sakinleşince çocuğuyla konuşmalıdır. Yanlış davranışın sebebi ve asıl yapılması gereken anlatılmalı, yanlış davranışın hem kendi hem de karşı taraf için ne kadar üzücü olabileceği dile getirilmelidir.
Çocuklar için ilk yapılması gereken şey; güven ve özsaygılarını arttırmaktır. Çocukların ilerlemeleri daima ve yeteri kadar övülmelidir, abartmadan sınırında. Rol model olurken, yetişkinlerinde utanç duygusunu yaşadığını fakat bu duygusun üstesinden gelinebildiğini anlamasına yardımcı olun. Desteğinizi ve yanında olduğumuzu aşırı korumacı olmadan, utanç duygusuyla yüzleşmesi gerektiğini ifade edin. Diğer yaşıtlarıyla iletişime girmesi için mutlaka cesaretlendirin.
Yardımınız olmadan kendi başına bir şeyleri başarmasına imkân verin. Sorular sorun ve ya başkaları tarafından sorulan sorulara onun yerine cevap vermeyin, aksi takdirde kendi cevabına gerek kalmadığını hisseden çocuk utanç duygusunu aşamayacaktır.
Ve mutlaka başka akranlarıyla, aile içi, arkadaş, kardeş olsun hiçbir zaman kıyaslama yapılmadan ancak örnek olması için ufak yardımlara başvurulabilir. Örneğin bebeklerle oynayan çocuğun konuşmalarına dikkat ettiğinizde aslında bebek yerine konuşurken kendinin nasıl hissettiğini dile getirdiğini görebilirsiniz. Ya da çocukların duygularını kâğıda çizmelerini isteyin, akabinde utancını çizen çocuğun yine aynı şekilde utancını yorumlamasına müsaade edin, sizlerde bu çizimde kendi utancınızı nasıl yendiğiniz konusunda çocuklara yardımcı olabilirsiniz.